Koło Naukowe Studentów Geografii Uniwersytetu Wrocławskiego
Z historią Instytutu jest nierozerwalnie związana historia studenckiego koła naukowego. Niewiele studenckich kół naukowych w Polsce poszczycić się może sześćdziesięcioletnią tradycją. Nie jest znana dokładna data założenia Koła, wiadomo jednak, że już w roku akademickim 1945/46 członkowie KNG pomagali w organizacji I Zjazdu Geografów, który odbył się we Wrocławiu. Założycielami byli studenci geografii i geologii, m.in. Hieronim Piasecki, Leszek Pernarowski, Leszek Baraniecki i Wojciech Grocholski. Pierwszym opiekunem był profesor Julian Czyżewski, którego imię Koło przyjęło w 1975 roku i nosi je do dziś. W swej sześćdziesięcioletniej historii działalność Koła Naukowego Studentów Geografii obejmowała głównie organizację obozów naukowych, wyjazdów krajowych i zagranicznych, konferencji, seminariów i zjazdów; od 1999 roku wydawana jest także ze zmienną regularnością gazetka „Zza Globa”, zarówno informująca i komentująca bieżące wydarzenia w Instytucie, a w Kole Naukowym w szczególności, jak i zamieszczająca krótkie artykuły o charakterze popularno-naukowym.
W miarę upływu czasu zmieniali się członkowie Koła, a także osoby pełniące rolę opiekuna tej organizacji studenckiej. Pierwszym opiekunem był obecny patron KNSG – profesor Julian Czyżewski. Po nim funkcję tę objął profesor Bolesław Olszewicz, który sprawował ją do 1964 roku, następnie docent Helena Leonhard–Migaczowa, której Koło zawdzięcza swój rozkwit, gdyż stało się wówczas jednym z najlepiej działających Kół Naukowych w Polsce. Została ona również wyróżniona Odznaką Honorową ZSP oraz Złotą Odznaką ZSP za działania popularyzatorskie i badawcze (1970). W grudniu 1972 opiekunem został dr Władysław Pawlak, w latach 90. XX w. był nim dr Piotr Migoń. Aktualnie pieczę nad Kołem sprawuje dr Gerard Kosmala.
Badania naukowe
Zasadniczą formą pracy Koła od początku istnienia były obozy naukowe. W ich ramach już w latach czterdziestych XX w. prowadzono badania hydrograficzne Kotliny Baryckiej, klimatyczne Kotliny Kamiennogórskiej i Wzgórz Trzebnickich – pod kierunkiem doc. J. Januszewskiego. Wraz ze studentami mgr T. Komar prowadził badania limnologiczne Jeziora Sławskiego i batymetryczne stawów karkonoskich (Komar 1949). Rozpoczęcie praktyk wyjazdowych ułatwiło nawiązanie kontaktu z Towarzystwem Tatrzańskim i zaowocowało otrzymaniem przez Koło subwencji na przeprowadzenie badań w górach. Dzięki temu już pod koniec lat czterdziestych wykonano zdjęcie powierzchni szczytowej Gór Stołowych pod kierownictwem mgra Zdzisława Czeppe, a wyniki tych badań ukazały się w roczniku „Wierchy” (Czeppe, 1949). W 1960 r. zapoczątkowano dziesięcioletni cykl obozów naukowych w Tatrach, w trakcie których zajmowano się głównie zagadnieniami krasowymi. Zagadnienia jaskiniowe – geomorfologiczne, hydrologiczne i klimatyczne – stanowiły także główny temat obozów w Kletnie, w Jaskini Niedźwiedziej (lata 1969, 1976, 1986, 1987). Problematyka geografii społeczno–ekonomicznej poruszana była na obozie w Kowarach (1976), hydrologii – na obozach w terenach przyległych do terenów eksploatacji węgla brunatnego w Bełchatowie (w połowie lat 70.). Obozy na Szrenicy (1971, 1977) wiązały się z zagadnieniami klimatologicznymi, w Kowarach (1977) i na Wzgórzach Kiełczyńskich (1978, 1979) z tematyką geomorfologiczną. Liczne prace wykonane zostały w ramach obozów naukowych w Karkonoszach. Pierwszy z nich zorganizowany został w 1962 roku i obejmował problematykę geomorfologiczną, a więc zagadnienia zlodowaceń, zjawisk peryglacjalnych i powierzchni zrównania. W to pasmo górskie członkowie Koła jeździli szczególnie często, organizując w latach 80. i 90. XX w. kilka letnich i zimowych obozów naukowych, m.in. pod Łabskim Szczytem (problematyka zlodowaceń) i w Karpaczu (badania pokrywy śnieżnej ruch turystyczny, zakwaszenie wód, współczesne procesy geomorfologiczne, neotektonika; Migoń 1990). Opiekunami tych obozów byli dr Henryk Chmal, dr Janusz Czerwiński, mgr Piotr Migoń i dr Mieczysław Sobik. W 1986 roku zorganizowano również obóz tematycznie związany z procesami eolicznymi na zbiorniku odpadów poflotacyjnych Żelazny Most w lubińskim obszarze wydobycia rud miedzi, nad którego przebiegiem czuwał dr Janusz Kida. W latach 90. ubiegłego wieku Koło współpracowało z dyrekcją Parku Krajobrazowego „Chełmy” na Pogórzu Kaczawskim, przeprowadzając w latach 1998 i 1999 szczegółową inwentaryzację form antropogenicznych pozostawionych przez dawną działalność górniczą i hutniczą. Oprócz organizacji obozów specjalistycznych Koło Naukowe zajmowało się także przedsięwzięciami o charakterze kompleksowym. Członkowie Koła za cel badawczy obierali między innymi: Zieleniec, Ślężę, Cieplice, Bełchatów, Karpacz, Jodłów i Lgiń. Obecny zarząd Koła Naukowego ma w planie przywrócenie tradycji organizacji obozów naukowych. Na rok 2005 przewidziany jest obóz w Beskidzie Żywieckim, obejmujący kompleksowe zagadnienia geograficzne.
Wśród tematów opracowanych przez członków Koła Naukowego warto wymienić również przygotowanie pod koniec lat 40. XX w. pod kierunkiem prof. Mieczysława Klimaszewskiego mapy geologicznej Polski w skali 1:300 000, zdjęcie hydrograficzne Masywu Ślęży (1968), ocenę skutków wielkiej lawiny w Białym Jarze w Karkonoszach w 1968 r. (Mazurski, Warzecha 1969), kartowanie Złotych Sztolni w Zieleńcu (1970), stworzenie monografii turystyczną Cieplic Śląskich. W 1971 roku Koło prowadziło badania niwalne na Szrenicy, wykonano też zdjęcie sytuacyjno-wysokościowe terenu przyszłego zbiornika wodnego w Bożkowicach, badano wpływ kombinatu hutniczego w Żukowicach na środowisko przyrodnicze. Rok 1974 zapisał się w dziejach Koła Naukowego jako ten, w którym po raz pierwszy na szeroką skalę podjęto pracę dla potrzeb gospodarki narodowej. KNSG wykonało w ramach prac badawczych Instytutu Geograficznego charakterystykę hydrograficzną zlewni rzeki Widawki w zasiągu leja depresyjnego wywołanego budową kopalni odkrywkowej węgla brunatnego w Bełchatowie. Na realizację tematu złożyły się dwa obozy naukowe oraz prace kameralne trwające ponad 2 miesiące pod kierunkiem dra Jana Tomaszewskiego. Autorstwa członków Koła było też opracowanie skutków tragicznej lawiny z 20 marca 1968 roku w Białym Jarze w Karkonoszach, która pociągnęła za sobą śmierć 19 osób (Mazurski, Warzecha 1969).
Przejawem naukowej działalności KNSG w swej sześćdziesięcioletniej historii była także organizacja konferencji i zjazdów. Członkowie Koła byli inicjatorami tradycji Zjazdów Kół Naukowych Geografów, organizując pierwszą tego typu imprezę już w latach czterdziestych. Kolejny Ogólnopolski Zjazd Kół Naukowych Geografów odbył się w maju 1959 roku w Wojcieszowie, a w 1979 we Wrocławiu. Ponieważ tematyka jaskiniowa była Kołu Naukowemu bardzo bliska, w 1960 zorganizowano Studenckie Seminarium Speleologiczne na Ornaku. Zagadnienia krasowe były przedmiotem jeszcze wielu seminariów: kolejny raz w Tatrach w 1970 roku, następnie w 1978 i 1979 na Morawach oraz w Kletnie i w 1980 roku w Bolesławowie. Seminaria w 1969 i 1971 r. poświęcone były ogólnogeograficznej problematyce Dolnego Śląska. Ponadto studenci brali udział w zjazdach Kół Naukowych organizowanych m.in. w Poznaniu (1985), Halinie pod Warszawą (1987) i Sosnowcu (1989) oraz w seminariach studenckich Kół Naukowych, np. w Szklarskiej Porębie w 1992 roku. W ostatnich latach należy odnotować uczestnictwo w tematycznych spotkaniach poświęconych skutkom antropopresji w środowisku przyrodniczym, organizowanym przez studentów geografii Uniwersytetu Śląskiego.
Współpraca i wyjazdy zagraniczne
Od początku swej działalności KNSG organizowało także wyjazdy zagraniczne, lecz sytuacja geopolityczna lat pięćdziesiątych umożliwiła jedynie wyjazd w Tatry Słowackie (1956). Kolejna wyprawa odbyła się dopiero w roku 1970 – członkowie Koła zwiedzali Bułgarię. I to właśnie w latach siedemdziesiątych obywały się najciekawsze podróże KNSG. Lata 1972–73 przyniosły kilka spektakularnych wyjazdów: do Grecji, na Spitsbergen, Grenlandię oraz przez ZSRR do Japonii. Wartym odnotowania jest fakt, iż studenci w 1973 roku jako środka transportu na wyprawie do Grecji używali motorowerów marki „Komar”. W maju 1975 odbył się wyjazd do Irkucka, eksplorowano okolice jeziora Bajkał, we wrześniu tego samego roku studenci na objazdowej wycieczce zwiedzili kraje ówczesnej demokracji ludowej, kolejna wyprawa odwiedziła Skandynawię. W 1976 członkowie Koła dotarli do Indii, za środek transportu służyła im ciężarówka marki Jelcz – ówczesna własność KNSG. Najbardziej chyba spektakularna wyprawa odbyła się w 1977 roku. Studenci dokonali rekonesansu naukowego w dolinie Se Aus w Hindukuszu. Byli pierwszymi Europejczykami na tym terenie. Na początku lat osiemdziesiątych eksplorowano Kras Morawski. W latach 90-tych odbywały się wyjazdy na Słowację (Tatry, Kras Słowacki, Słowacki Raj) oraz jednodniowe wyjazdy do Czech. W ramach współpracy z innymi uczelniami odbywały się, głównie w latach 80-tych, wymiany studenckie z uniwersytetem w Brnie (1986-1989), wiążące się z udziałem w studenckich sesjach naukowych.
Obecne czasy umożliwiają studentom odbywanie wielu zagranicznych wypraw. W 2004 roku odbyły się rejsy morskie do Szwecji, członkowie Koła zwiedzili także Toskanię oraz włoskie Dolomity. Wyjeżdżali także nieco bliżej – za naszą południową granicę, eksplorowano czeską stronę Masywu Śnieżnika, Hruby Jesenik oraz skalne miasta w czeskiej części Gór Stołowych. W planach na 2005 również uwzględnione są rejsy morskie, organizowane wraz z wrocławskim Harcerskim Ośrodkiem Wodnym „Stanica”.
Ważnym wydarzeniem w historii Koła było powstanie w 1989 roku wrocławskiego oddziału EGEA, czyli European Geography Association. KNSG działało od tego roku w ramach EGEA, co dawało znaczne możliwości współpracy z innymi studenckimi organizacjami. Członkowie Koła uczestniczyli w kongresach EGEA, m.in. w założycielskim w Zaborowie pod Warszawą (1989), w Štiřinie w Czechach (1990), w Amsterdamie (1992) i w Estonii (1994), a także w licznych kongresach regionalnych w różnych krajach europejskich. Uczestnictwo w strukturach EGEA pozwoliło także na organizację kilku wymian grup studenckich, między innymi z Niemiec, Słowenii i Holandii. KNSG było również organizatorem europejskiego kongresu EGEA, który odbył się w Dusznikach Zdrój w 2001 roku pod kierownictwem Wojciecha Zalewskiego. Obecnie, z przyczyn organizacyjnych działalność oddziału wrocławskiego jest niestety zawieszona.
Inne formy działalności
Powszechną formą działalności KNSG była organizacja wyjazdów o charakterze turystyczno-rekreacyjnym, zarówno na terenie kraju, jak i poza jego granice. W latach 50. XX w. organizowano wycieczki w bliskie wrocławskim studentom części Sudetów, m.in. w Góry Sowie, Izerskie, Wałbrzyskie i na Śnieżnik Kłodzki. Zmiana zainteresowań widoczna jest w latach sześćdziesiątych, kiedy członkowie Koła zajęli się tematyką tatrzańską. Owocowało to nie tylko obozami naukowymi, ale także pojedynczymi wyjazdami, połączonymi z eksploracją jaskiń w Tatrach. Specyfika działań i zarazem studiów członków KNSG nierozerwalnie wiązała się z wyjazdami, jako miejsca wędrówek wybierali m.in. Góry Świętokrzyskie, wspomniane wcześniej Sudety, Roztocze, a także całą Małopolskę.
Również dziś dużą rolę w podejmowanych przez Koło inicjatywach odgrywają wyjazdy krajowe, jednak obecni członkowie pokusili się o usystematyzowanie ich cyklem obejmującym Parki Krajobrazowe Sudetów i ich przedgórza. Wyprawy te, oprócz aspektu turystycznego, dają również szansę bliższego poznania odwiedzanych miejsc, gdyż organizujący je studenci przekazują uczestnikom kompleksową wiedzę geograficzną o danym regionie. W ramach tego cyklu odbyły się wyjazdy w Góry Sowie, Góry Bardzkie, Dolinę Bobru, Góry Opawskie i Rudawy Janowickie. Dla mniej wytrwałych piechurów stworzono cykl jednodniowych wypadów w okolice Wrocławia pod nazwą „Herbatka u…”. Dotychczas odwiedzone miejsca to Krobielowice, Wojnowice i Dolina Bystrzycy.
Obecna działalność Koła Naukowego Studentów Geografii ma również swój wyraz na innych płaszczyznach. Członkowie angażują się w organizację „Balu Geografa”, imprezy popartej wieloletnią tradycją. Odbywają się też wyjazdy integracyjne dla studentów pierwszego roku, połączone z kompleksową geograficzną analizą obszaru, na który ów wyjazd się odbywa. Od wielu lat, z różną częstotliwością odbywają się prelekcje – slajdowiska, na których nasi koledzy – podróżnicy przekazują wiele cennych informacji na temat miejsc, które odwiedzili, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wielość tych spotkań i różnorodność przedstawianych krain pozwala sądzić, że mało jest miejsc na świecie, gdzie nie stanęła jeszcze noga wrocławskiego studenta – członka Koła Naukowego.
Obecnie w ramach Koła Naukowego Studentów Geografii Uniwersytetu Wrocławskiego działają następujące sekcje: geomorfologiczna, hydrograficzna, meteorologiczna, geografii społeczno-ekonomicznej, turystyczna i geoinformacji. Ta mnogość sekcji w obrębie Koła świadczy o bardzo szerokim spektrum zainteresowań obecnych członków. Każda z grup ma własne cele naukowe, a ponadto ich członkowie uczestniczą czynnie w cyklu wspólnych wyjazdów o charakterze kompleksowym. Członkowie Koła Naukowego obrali sobie za cel powrót do dawnej świetności tej organizacji i kultywowanie wieloletnich tradycji, co starają się sumiennie wypełniać. Obecnie KNSG zrzesza około 100 osób, zarówno studentów geografii, jak i sympatyków tej dziedziny wiedzy.
[Biernacki P., Kozłowska A., 2005, Doktoranckie Studium Geografii 1995 – 2005 (w:) Łoboda J., Migoń P., (red.) Główne kierunki badań geograficznych ośrodka wrocławskiego, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, Wydawnictwo GAJT, s. 195–199.]